Warunkowanie sprawcze, czyli kariera w korporacji.

Na przykładzie szczura Barnaby. 

 

Niewątpliwie widywałeś w telewizji tresowane zwierzęta dokonujące różnych zadziwiających wyczynów, przy czym dopiero po ostatniej reakcji otrzymywały marchewkę, kostkę cukru lub kawałek ryby. Eksperymentalna demonstracja procedury stosowanej w celu otrzymania takich mądrych zachowań zwierząt wykazałaby, że najważniejsze jej elementy to cierpliwość tresera i jego umiejętność posługiwania się warunkowaniem sprawczym.  Pierrel i Sherman potrafili przekształcić zwykłego małego szczurka, Barnabę, w artystę cyrkowego.

Barnaba nauczył się:

a) wspinać na spiralne schody,

b) przechodzić po wąskim moście zwodzonym,

c) wdrapywać się na drabinę,

d) przyciągać za pomocą łańcuszka samochodzik,

e) wskakiwać do tego samochodziku,

f) pedałować w nim do drugiej drabiny,

g) wspinać się na tę drabinę,

h) pełzać przez rurę,

i) wsiadać do windy,

j) ciągnąć łańcuch, który podnosił flagę, a jego samego opuszczał na platformę startową, gdzie mógł

k) nacisnąć dźwignię dostarczającą malutką kulkę pokarmu, a po zjedzeniu tego pokarmu

l) wspinać się na spiralne schody... 

Aby nauczyć Barnabę tej godnej podziwu sekwencji czynności, eksperymentatorzy zaczęli nie od jej początku, lecz od końca. Najpierw Barnaba nauczył się naciskać dźwignię, aby otrzymywać kulki pokarmu. Następnie umieszczali go w windzie, która, gdy zjechała na dół, dawała mu dostęp do dźwigni pokarmowej. Gdy Barnaba nauczył się, że jazda windą przynosi takie korzystne rezultaty - a następnie, że można je osiągnąć ciągnąc za łańcuch - nietrudno było skłonić go, aby pełzał przez tunel do windy. I tak dalej.

Poszczególne elementy reakcji, które początkowo nie znajdowały się w repertuarze Barnaby, trzeba było niekiedy wywoływać za pomocą specjalnych technik, opracowanych przez specjalistów z zakresu warunkowania, takich jak pokazywanie, umieszczanie szczura tam, gdzie powinien sam wejść, wyraźniejsze wyodrębnienie krytycznych elementów otoczenia itd. Następnie przybliżenia pożądanych reakcji kształtowano tak, by uzyskać dokładnie określoną, pożądaną czynność. W końcu każde ogniwo tego łańcucha czynności stało się bodźcem dyskryminacyjnym dla następnego kroku i warunkowym czynnikiem wzmacniającym dla kroku poprzedniego.